Τι εννοούμε όταν μιλάμε για κρίση;

Η συζήτηση γύρω από αυτήν συγκαλύπτει το γεγονός ότι αφορά όλες τις πτυχές του πολιτισμού μας

STEPHANE AUDEGUY

Η κρίση- το φαινόμενο και η λέξη- αποτελεί αντικείμενο τόσο ιδιαίτερης αντιμετώπισης που θα ήθελα να πω δυο λόγια. Τα περισσότερα από αυτά που λέγονται για την κρίση στοχεύουν παραδόξως στη συγκάλυψή της. Και αν η λέξη «κρίση» χρησιμοποιείται με απόλυτο τρόπο είναι επειδή οι συζητήσεις περί κρίσης φαίνεται να επικρατούν επί παντός. Αυτή η χρήση της λέξης είναι παραπλανητική διότι συνήθως περιγράφει μόνο ένα τμήμα της παγκόσμιας κρίσης, εκείνη που αφορά την οικονομία. Παράλληλα αυτή η έννοια εισβάλλει σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, στον αθλητισμό, στις επιχειρήσεις... Αυτές οι δύο πρακτικές αλληλοσυμπληρώνονται: η κρίση γενικά είναι οικονομική. Ταυτόχρονα όλα περνάνε κρίση, αλλά με τρόπο διάσπαρτο, θα λέγαμε.

Πώς μπορεί ένας κόσμος ο οποίος εξυψώνει τον ανταγωνισμό σε αδιασάλευτη αρχή να γεννήσει κάτι άλλο πέρα από κρίσεις; Πώς μπορούν οι ηγέτες και οι ειδήμονες οι οποίοι πιστεύουν ακράδαντα στον ορθολογισμό της οικονομίας να παραγάγουν κάτι άλλο πέρα από μια «διαχείριση της κρίσης» (έκφραση αφ΄ εαυτού παράλογη); Η πολιτική έχει εκφυλιστεί και δεν εκπλήσσεται κανείς βλέποντας την ελαστική έννοια της κυβερνητικής να αντικαθιστά εκείνη της διακυβέρνησης. Η λέξη «κρίση» παραπέμπει στα ελληνικά στην ιδέα της απόφασης: μια κρίσιμη κατάσταση απαιτεί πραγματικές αποφάσεις και επιλογές. Οι συζητήσεις περί κρίσης πιθηκίζουν αυτή τη διαδικασία αλλά αποφαίνονται ότι δεν έχουμε επιλογή διότι υπάρχει κρίση. Πόσοι ηγέτες εύχονται κρυφά να επιβάλει μέτρα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ); Ετσι θα μπορούσαν να τα παρουσιάσουν ως επώδυνη αναγκαιότητα.

Η κρίση αποτελεί ονειρεμένο όργανο της μοντέρνας κυβερνητικής. Ας πάρουμε δύο παραδείγματα εκτός του πλαισίου της οικονομίας. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου οι Ηνωμένες Πολιτείες δημιούργησαν ένα υπουργείο Εσωτερικής Ασφαλείας. Αυτό υποτίθεται ότι καταπολεμά την τρομοκρατία και την παράνομη μετανάστευση και διατηρεί την ακεραιότητα των συνόρων. Είναι εκπληκτικό δημιούργημα, δεδομένου ότι πρόκειται για μια χώρα η ταυτότητα της οποίας ορίζεται επί μακρόν ως ενάντια σε έναν εξωτερικό εχθρό αλλά στην πραγματικότητα επεκτείνει τον Ψυχρό Πόλεμο. Πλέον ο εχθρός αναζητείται παντού, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό της χώρας.

Αν ο εχθρός είναι πανταχού παρών, η κατάσταση κρίσης γίνεται νόρμα. Αυτό φανερώνει το «βαρόμετρο ασφαλείας», ένα εργαλείο που μπορεί ο οποιοσδήποτε να συμβουλευτεί στην ιστοσελίδα αυτού του υπουργείου. Εδώ και επτά χρόνια δείχνει μια κρίση ασφαλείας, το τέλος της οποίας δεν διαφαίνεται. Από αυτό προκύπτει ότι το υπουργείο δεν έχει συμφέρον να τερματίσει την κρίση διότι κάτι τέτοιο θα σημάνει και το δικό του τέλος.

Σε τι συνίσταται, όμως, όπως προκύπτει από τα γεγονότα, η διαχείριση μιας κρίσης; Ας πάρουμε για παράδειγμα το πρόσφατο «σκάνδαλο» της Renault Φόρμουλα 1. Ιδού μια αυτοκινητοβιομηχανία η οποία πιάστηκε επ΄ αυτοφώρω να διαπράττει το αδίκημα της εξαπάτησης (σ.τ.μ.: ο επικεφαλής της ομάδας Φλάβιο Μπριατόρε κατηγορείται ότι σκηνοθέτησε το ατύχημα ενός από τους δύο οδηγούς της ομάδας στο περυσινό γκραν πρι της Σιγκαπούρης με σκοπό να δώσει το προβάδισμα στον άλλον). Οι ειδήμονες προέβλεπαν βαριές κυρώσεις. Παρ΄ όλα αυτά, η Διεθνής Ομοσπονδία Αυτοκίνησης (ΔΟΑ) δεν δύναται να αποβάλει από τις πίστες μια επιχείρηση που συμβάλλει στην ευημερία της τόσο όσο η Renault. (Εκείνο που προκαλεί έκπληξη σε αυτή την κρίση, όπως και στην οικονομική κρίση, είναι η διαπλοκή των δρώντων και η εξάρτηση των υποτιθέμενων ρυθμιστικών θεσμών με το αντικείμενο ρύθμισής τους.)

Πρότειναν λοιπόν στο κοινό έναν αποδιοπομπαίο τράγο: ο επικεφαλής της ομάδας Φλάβιο Μπριατόρε αποκλείστηκε διά βίου από τη ΔΟΑ, ενώ ο αποκλεισμός της Renault Φόρμουλα 1 αναβλήθηκε ως τα τέλη του 2011. Δεν είναι βέβαιο ότι αυτός ο τρόπος διαχείρισης της κρίσης λειτούργησε καλά: ορισμένοι ετερόρρυθμοι εταίροι της Renault δυσανασχετούν, φαίνεται, να συνεχίσουν να συνδέουν το όνομά τους με μια ανέντιμη επιχείρηση (διότι, αν τυχόν η Renault αγνοούσε την απάτη του Μπριατόρε, επωφελήθηκε από την απάτη και τον τίτλο της πρωταθλήτριας κόσμου που προέκυψε από αυτήν). Αυτή η ιδεολογία της κρίσης αποτελεί ένα μόνο από τα συμπτώματα μιας κρίσης της ίδιας της έννοιας του πολιτισμού. Η λιγότερο απαισιόδοξη λύση θα ήταν να μην περάσει το σύστημα άλλη μια κρίση αλλά να καταρρεύσει. Βρισκόμαστε μεταξύ απελπισίας και οργής. Οταν λέω «εμείς», είναι τρόπος του λέγειν, διότι η παγκόσμια πλουτοκρατία έχει εξασφαλίσει προς το παρόν μια σχετική ασυλία.

Για παράδειγμα, μαθαίνουμε ότι την ημέρα που χρεοκόπησε η Lehman Βrothers, τα υψηλόβαθμα στελέχη επαναπροσλήφθηκαν άμεσα, ενώ οι απλοί υπάλληλοι δέχθηκαν μια επιστολή στην οποία τους πρότειναν μια θέση εργασίας στην άλλη άκρη της Γης με έναν μισθό πείνας. Για τους πλουτοκράτες η κρίση μπορεί να είναι επώδυνη αλλά είναι περαστική. Για τους άλλους, δηλαδή σχεδόν για το σύνολο του ανθρώπινου πληθυσμού, αποτελεί τρόπο μόνιμης καθυπόταξης και μια καταστροφή που συνεχίζει να μεγεθύνεται.

Ο κ. Στεφάν Οντεγκί είναι γάλλος μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος.