Η ΑΓΩΓΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΥΠΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΚΟΠΙΑ

Υπάρχει δυνατότητα εφαρμογής της υπαρξιστικής φιλοσοφίας της αγωγής στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα;

Ι) Τι είναι η υπαρξιστική φιλοσοφία και ποια τα βασικότερα σημεία της;

Α. Ιδρυτής της υπαρξιστικής φιλοσοφίας θεωρείται ο Δανός Kierkergaard και μερικοί από τους κυριότερους συνεχιστές και αναμορφωτές της είναι οι J.P. Sartre, M. Haidegger, K. Jaspers, F. Nietzsche, J. Ortega y Gasset, F. Dostoyevsky, N. Berdyaev.

Για τον υπαρξισμό η ύπαρξη είναι προ της ουσίας. Δηλαδή, η ουσία της ζωής απέχει πολύ από τις συστηματικές φιλοσοφικές, θεολογικές, ιδεολογικές κατασκευές των διαφόρων φιλοσοφιών.

Ο άνθρωπος είναι αυθεντικός όταν είναι ελεύθερος να επιλέξει αυτόν ή τον άλλον τρόπο ζωής. Βάσει της προσωπικής επιλογής δημιουργείται-διαμορφώνεται το εξωτερικό περιβάλλον. Απόρροια της ελεύθερης επιλογής είναι η υπευθυνότητα για τις πράξεις του. Η προσωπική εμπειρία είναι σημαντική για την απόκτηση της γνώσης, όπως και για την ελεύθερη επιλογή του είδους της γνώσης που θα προσληφθεί από το σύνολο αυτής.

Β. Ανθρωπολογία του Υπαρξισμού

Ο άνθρωπος είναι μια δυνατότητα που γίνεται πραγματικότητα όταν ενεργεί.

Ο άνθρωπος φτιάχνει τον εαυτόν του όπως επιθυμεί ο ίδιος, έχει απόλυτη ελευθερία. Βέβαια η κοινωνία θέτει τρομερούς περιορισμούς αλλά μέσω περιθωρίων που αφήνει στην ατομική ύπαρξη, ο Άνθρωπος ξαναφτιάχνει την κοινωνία.

Ο άνθρωπος ενεργεί με καλή πίστη όταν έχει συνείδηση εναλλακτικών λύσεων διαφορετικά, όταν δεν έχει, τότε ενεργεί με κακή πίστη (ψεύτικη συνείδηση). Επίσης με κακή πίστη ενεργεί όταν αρνείται την υπευθυνότητα για τις πράξεις του. Οι περισσότεροι αρνούνται την ελευθερία, την επιλογή, την υπευθυνότητα της αυθεντικής ύπαρξης υποταγμένοι στο κόμμα, στη λέσχη, στη θρησκεία κλπ. Είναι οι δραπέτες της ελευθερίας αυτοί που τελικά επιλέγουν την ανυπαρξία αντί για την ύπαρξη.

Γ. Οντολογία του Υπαρξισμού

Το σύμπαν από μόνο του δεν έχει σκοπό ούτε νόημα. Ο άνθρωπος ζει σ’ αυτόν τον κόσμο σαν μέρος αυτού αλλά και ξέχωρος απ’ αυτόν. Είναι προορισμένος να πεθάνει και ο ίδιος θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι θα πεθάνει έτσι ώστε να εκτιμήσει καλύτερα τη ζωή του και κατά τη στιγμή του θανάτου του να μπορεί να απαντήσει στο ερώτημα <<γιατί έζησα>>.

Δ. Αξιολογία του Υπαρξισμού

Για τον υπαρξιστή οι αξίες είναι σχετικές όχι απόλυτες, είναι μεταβλητές όχι σταθερές.

Η βάση της ηθικής είναι η ελεύθερη επιλογή.

Οι αντιθέσεις αποτελούν μέρος της ζωής.

Ο άνθρωπος πρέπει να είναι περήφανος για τις αξίες του όταν αυτές πηγάζουν από την άσκηση της ελεύθερης επιλογής.

Ε. Γνωσιολογία του Υπαρξισμού

Για να γνωρίσει κάτι ο άνθρωπος πρέπει να δεθεί μαζί του προσωπικά. Χωρίς Γνώστη δεν υπάρχει Γνώση. Αντικειμενική αλήθεια δεν υπάρχει, παρά μόνον η Αλήθεια που ζούμε. Οποιαδήποτε γνώση βοηθά στην ανάπτυξη της ελευθερίας, της πρωτοτυπίας, της δημιουργικότητας στον άνθρωπο θεωρείται χρήσιμη γνώση.

ΙΙ) Ποιά είναι η επίδραση της υπαρξιστικής φιλοσοφίας στην αγωγή είτε ως θεωρητική είτε ως εφαρμοσμένη (υπαρξιστικό σχολείο);

Το Υπαρξιστικό Σχολείο

Θα κάνουμε μια ιδεατή περιγραφή του υπαρξιστικού σχολείου, βάσει των στοιχείων που αναφέρθηκαν αναφορικά με τη φιλοσοφία του υπαρξισμού, γιατί εκτός της περίπτωσης του Summerhill μάλλον δεν υπήρξαν άλλα σχολεία αυτού του είδους.

Βασικές αρχές:

α) Σημασία έχει ο μαθητής, που καθώς ανακαλύπτει ότι βρίσκεται μόνος στον κόσμο και πρέπει να επιβιώσει μη έχοντας άλλη επιλογή εκτός από τον θάνατο, ζητά τη βοήθεια του δασκάλου ώστε

β) Να αποκτήσει αυτογνωσία-γνώθι σεαυτόν

γ) Ο κόσμος και η αλήθεια υπάρχουν.

Η επιβεβαίωση του κόσμου γίνεται δια της νόησης.

Η επιβεβαίωση-ανακάλυψη της αλήθειας γίνεται δια της βιώσεως.

δ) Η υπαρξιακή στιγμή – η στιγμή της βιώσεως της μοναξιάς μέσα στον κόσμο γίνεται περίπου στην ηλικία των 12 ετών και για αυτόν τον λόγο το υπαρξιστικό σχολείο ενδιαφέρεται κυρίως για τη μέση εκπαίδευση.

Σκοποί της αγωγής:

α) Η αναζήτηση του εαυτού του ατόμου μέσω της ελεύθερης επιλογής και της υπευθυνότητας για της πράξεις του

β) η καθολική γνώση δεν έχει αξία παρά μόνον και εφόσον γίνει προσωπική γνώση

γ) Η συνειδητοποίηση ότι ο μαθητής ο ίδιος είναι υπεύθυνος για τη ζωή του

δ) Η ανάπτυξη της προσωπικότητας και κυρίως της συναισθηματικής

ε) Η εξερεύνηση του εξωτερικού κόσμου όχι σαν προσπάθειας προσαρμογής σ’ αυτόν αλλά για το κτίσιμο αυτού που πρέπει να είναι

Πρόγραμμα μαθημάτων και δραστηριοτήτων:

α) Η προσφορά της αντικειμενικής γνώσης είναι σημαντική αλλά σπουδαιότερη είναι η στάση των μαθητών προς τη γνώση

β) Μέσω των σχολικών δραστηριοτήτων να μάθει ο μαθητής να εξασκεί την ελευθερία της επιλογής

γ) Οι ανθρωπιστικές σπουδές και οι καλές τέχνες έχουν μεγαλύτερη αξία σε σχέση με την τεχνική εκπαίδευση που η άσκησή της , ειδικά στα μικρότερα έτη, οδηγεί σε πνευματικό μαρασμό.

Μέθοδοι διδασκαλίας:

Η Σωκρατική μέθοδος ( Μαιευτική)

Διακρίνεται 1)στην εκμαιευτική όπου ο μαθητής κατευθύνεται από τον δάσκαλο προς μια γνώση ήδη γνωστή στον δάσκαλο αλλά ο μαθητής τελικά να θεωρεί και να αισθάνεται ότι την ανακάλυψε μόνος του (Γνώσεις έμφυτες) και 2)στην ευριστική όπου με μια διαδικασία διαλογικής και στοχαστικής αναζήτησης γίνεται ανάλυση των υπαρχόντων στοιχείων και τελικά ο δάσκαλος και ο μαθητής μαζί αλλά κυρίως ο μαθητής γνωρίζουν κάτι καινούργιο (Γνώσεις επίκτητες)

Τέλος, για τους υπαρξιστές, η διδασκαλία πρέπει να οδηγεί στη διαφοροποίηση και στην εξατομίκευση των μαθητών και όχι στη δημιουργία μαζανθρώπων. Η μετριοκρατία είναι αφύσικη κατάσταση και εξυπηρετεί τις απρόσωπες βιομηχανικές κοινωνίες.

ΙΙΙ) Ο Υπαρξισμός δεν είναι ένα συγκροτημένο σύστημα φιλοσοφικών εννοιών αλλά ένας νέος «τρόπος φιλοσοφείν» ή καλύτερα ένας «νέος» η μάλλον «αληθινότερος» τρόπος ζωής σε σχέση με τον τρόπο ζωής του Μισθοσυντήρητου Μικροαστού και όχι από την οικονομική έποψη αλλά από την ψυχολογική.

Προέκυψε σαν αντίδραση στην ολοκληρωτική αντιμετώπιση της ζωής, όπου το άτομο είναι ένα εξάρτημα στη μηχανή την οποία χειρίζονται άλλοι, ανεξαρτήτως του ποιοί είναι αυτοί. Κατά τη γνώμη μου, επαναφέρει τον άνθρωπο στην ηρωική εποχή, των επών, του Ηρακλή, του Θησέα, αλλά και των πρώτων Χριστιανικών Χρόνων όταν η Θεία Κοινωνία ήταν Βίωση και Ψηλάφηση του Θεού και όχι εφαρμογή κανόνων <<οικοδομικής ηθικολογικής>> τέχνης. Μετά την εξαφάνιση των παραδοσιακών κοινωνιών, των κοινωνιών που ανέσυραν τα ανθρώπινα φύλα από την ανυπαρξία της αγριότητος, ο υπαρξισμός είναι το μόνο ελπιδοφόρο μήνυμα (γνώθι σεαυτόν) στην προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει ποιος είναι και να μετα-μορφώσει τον κόσμο. Οι Υπαρξιστές δεν είναι παρά οι Τελώνες και οι Πόρνες, ενάντια τόσο στους Φαρισαίους της Τέλειας Ευμάρειας, όσο και στον Όχλο που ακολουθεί τους Φαρισαίους.

Ο Υπαρξισμός ως Ύπαρξη και όχι –ισμός είναι το ίδιο αληθινός όσο ο Χριστός, το Protest, η Πόλη , ο Άνθρωπος πριν αυτά γίνουν αντίστοιχα Χριστιανισμός, Protestantism, Πολιτισμός, Ανθρωπισμός.

Το ότι ακόμα είναι ανεφάρμοστος, ανοργάνωτος, ασυστηματοποίητος, αντιφατικός σημαίνει ότι ακόμα είναι Ζωντανός. Ένα ακόμα Όνομα της Ζωής δια μέσου των αιώνων.

Το Υπαρξιστικό Σχολείο είναι μάλλον ουτοπία.

Τον Υπαρξισμό δεν τον ενδιαφέρει να κάνει τον άνθρωπο όργανο της κοινωνίας αλλά να τον κάνει αληθινό, έτσι ώστε αυτός να μπορέσει να μεταμορφώσει την ίδια την κοινωνία. Συνεπώς ένα τέτοιο σχολείο δεν θα προωθηθεί από καμία κοινωνία-εξουσία γιατί καμία δε θέλει να αυτοκαταργηθεί.

Αυτό που μένει είναι, ο υπαρξιστής μαθητής, δάσκαλος, άνθρωπος, να διδάξει στους άλλους την «Υπαρξιστική Φιλοσοφία» μέσα στο «Σχολείο της Καθημερινής Ζωής» που μέρος της είναι και το σχολείο.

Έτσι ώστε η σημερινή κοινωνία να αυτοκαταργηθεί, ερήμην της, όπως τόσες άλλες στο παρελθόν, προς μιαν ακόμα τελειότερη επανέκδοσή της και ούτω καθεξής.