Επιστήμη και θρησκεία
«Πόσο παράξενο είναι κάποιος να μην μπορεί να δει ότι κάθε παρατήρηση πρέπει να είναι υπέρ ή κατά κάποιας άποψης αν πρόκειται να έχει την παραμικρή χρησιμότητα!».Με την παραπάνω φράση άνοιξε τη διάλεξή του με θέμα «Η διορατική σκέψη του Δαρβίνου σε άλλα ερευνητικά πεδία» ο Δρ Σπύρος Σφενδουράκης, επίκουρος καθηγητής Οικολογίας και Βιογεωγραφίας Χερσόβιων Ζωικών Οργανισμών στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η διάλεξη δόθηκε στο Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας στο πλαίσιο των εορτασμών για το έτος Δαρβίνου και ο έλληνας επιστήμονας χρησιμοποίησε τη συγκεκριμένη φράση (από επιστολή του μεγάλου φυσιοδίφη με ημερομηνία 18.9.1861) για να δείξει ότι ο Δαρβίνος δεν ήταν ένας απλός παρατηρητής της φύσης, αλλά ένας ολοκληρωμένος επιστήμονας.
Δίνοντας με χρονολογική σειρά όλο το συγγραφικό έργο του Δαρβίνου, ο Δρ Σφενδουράκης ανέδειξε τη συμβολή του στη βοτανική, στη γεωλογία, στη βιογεωγραφία και σε άλλες επιστήμες. Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του στη βιογεωγραφία, η οποία παρέμεινε η μεγάλη αγάπη του Δαρβίνου ως το τέλος της ζωής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάποιες από τις υποθέσεις που έκανε βασισμένος στις παρατηρήσεις του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού με το σκάφος «Βeagle» παραμένουν σε ισχύ ακόμη και σήμερα!
Οχι πως οι ιδέες του Δαρβίνου αποδείχθηκαν σωστές στο σύνολό τους: π.χ., δεν μπόρεσε να δει πόσο κοντινός συγγενής μας είναι ο χιμπαντζής. Ωστόσο ενέταξε τον άνθρωπο μεταξύ των μεγάλων πιθήκων και εντόπισε την προέλευσή του στην Αφρική, πράγμα που αποδείχθηκε πολύ αργότερα από παλαιοανθρωπολογικές μελέτες.
Ενα πεδίο το οποίο άνοιξε ο Δαρβίνος με τις παρατηρήσεις του είναι αυτό που σήμερα ονομάζεται εξελικτική ψυχολογία, ενώ εξέτασε και τη θρησκευτικότητα ως ένα χαρακτηριστικό που εξελίσσεται. Σύμφωνα με τον Δρα Σφενδουράκη, ο Δαρβίνος πίστευε ότι«οι απαρχές των σύνθετων νοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών που διέπουν τη θρησκευτικότητα απαντώνται και σε άλλα ζώα ως “συναισθήματα” αγάπης,φόβου και υποταγής,όπως, π.χ.,από τους σκύλους στα αφεντικά τους».
Αποκαλυπτική όμως για τη θέση του σε σχέση με τη θρησκεία ήταν η συζήτηση που είχε ο Δαρβίνος με τους υλιστές και άθεους Εdward Αveling και Ludvig Βuchner κατά τη διάρκεια γεύματος στο σπίτι του:«Γιατί αυτοαποκαλείσθε άθεοι;Είμαι μαζί σας ως προς τις ιδέες,αλλά θα προτιμούσα τη λέξη αγνωστικιστής από τη λέξη άθεος»είπε ο Δαρβίνος. Απαντώντας ο Αveling είπε:«Αγνωστικιστής δεν είναι παρά ο άθεος πιο αξιοσέβαστος και άθεος δεν είναι παρά ο αγνωστικιστής πιο επιθετικός».Και τότε, επιδεικνύοντας μια φιλοσοφημένη (κατ΄ άλλους συντηρητική) στάση, ο Δαρβίνος σημείωσε:«Γιατί να είστε τόσο επιθετικοί; Πρόκειται να κερδηθεί κάτι μέσα από την προσπάθεια να επιβληθούν οι ιδέες αυτές στις μάζες; Είναι πολύ καλές για μορφωμένους, πολιτισμένους ανθρώπους που σκέφτονται, αλλά είναι ώριμες οι μάζες για αυτές;».Συνεχίζοντας δε την παραπάνω συζήτηση σε μια επιστολή προς τον Αveling, ο Δαρβίνος τόνισε:«Μου φαίνεται (είτε σωστά είτε λάθος) ότι τα άμεσα επιχειρήματα εναντίον του χριστιανισμού και του θεϊσμού δεν έχουν την παραμικρή επίδραση στο κοινό,και η ελευθερία της σκέψης προωθείται καλύτερα μέσα από τη σταδιακή διαφώτιση του πνεύματος των ανθρώπων, η οποία προκύπτει από την πρόοδο της επιστήμης. Ετσι, ήταν ανέκαθεν στόχος μου να αποφεύγω να γράφω περί θρησκείας και έχω περιορίσει τον εαυτό μου στην επιστήμη».
Δίνοντας με χρονολογική σειρά όλο το συγγραφικό έργο του Δαρβίνου, ο Δρ Σφενδουράκης ανέδειξε τη συμβολή του στη βοτανική, στη γεωλογία, στη βιογεωγραφία και σε άλλες επιστήμες. Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του στη βιογεωγραφία, η οποία παρέμεινε η μεγάλη αγάπη του Δαρβίνου ως το τέλος της ζωής του. Είναι χαρακτηριστικό ότι κάποιες από τις υποθέσεις που έκανε βασισμένος στις παρατηρήσεις του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού με το σκάφος «Βeagle» παραμένουν σε ισχύ ακόμη και σήμερα!
Οχι πως οι ιδέες του Δαρβίνου αποδείχθηκαν σωστές στο σύνολό τους: π.χ., δεν μπόρεσε να δει πόσο κοντινός συγγενής μας είναι ο χιμπαντζής. Ωστόσο ενέταξε τον άνθρωπο μεταξύ των μεγάλων πιθήκων και εντόπισε την προέλευσή του στην Αφρική, πράγμα που αποδείχθηκε πολύ αργότερα από παλαιοανθρωπολογικές μελέτες.
Ενα πεδίο το οποίο άνοιξε ο Δαρβίνος με τις παρατηρήσεις του είναι αυτό που σήμερα ονομάζεται εξελικτική ψυχολογία, ενώ εξέτασε και τη θρησκευτικότητα ως ένα χαρακτηριστικό που εξελίσσεται. Σύμφωνα με τον Δρα Σφενδουράκη, ο Δαρβίνος πίστευε ότι«οι απαρχές των σύνθετων νοητικών και συναισθηματικών χαρακτηριστικών που διέπουν τη θρησκευτικότητα απαντώνται και σε άλλα ζώα ως “συναισθήματα” αγάπης,φόβου και υποταγής,όπως, π.χ.,από τους σκύλους στα αφεντικά τους».
Αποκαλυπτική όμως για τη θέση του σε σχέση με τη θρησκεία ήταν η συζήτηση που είχε ο Δαρβίνος με τους υλιστές και άθεους Εdward Αveling και Ludvig Βuchner κατά τη διάρκεια γεύματος στο σπίτι του:«Γιατί αυτοαποκαλείσθε άθεοι;Είμαι μαζί σας ως προς τις ιδέες,αλλά θα προτιμούσα τη λέξη αγνωστικιστής από τη λέξη άθεος»είπε ο Δαρβίνος. Απαντώντας ο Αveling είπε:«Αγνωστικιστής δεν είναι παρά ο άθεος πιο αξιοσέβαστος και άθεος δεν είναι παρά ο αγνωστικιστής πιο επιθετικός».Και τότε, επιδεικνύοντας μια φιλοσοφημένη (κατ΄ άλλους συντηρητική) στάση, ο Δαρβίνος σημείωσε:«Γιατί να είστε τόσο επιθετικοί; Πρόκειται να κερδηθεί κάτι μέσα από την προσπάθεια να επιβληθούν οι ιδέες αυτές στις μάζες; Είναι πολύ καλές για μορφωμένους, πολιτισμένους ανθρώπους που σκέφτονται, αλλά είναι ώριμες οι μάζες για αυτές;».Συνεχίζοντας δε την παραπάνω συζήτηση σε μια επιστολή προς τον Αveling, ο Δαρβίνος τόνισε:«Μου φαίνεται (είτε σωστά είτε λάθος) ότι τα άμεσα επιχειρήματα εναντίον του χριστιανισμού και του θεϊσμού δεν έχουν την παραμικρή επίδραση στο κοινό,και η ελευθερία της σκέψης προωθείται καλύτερα μέσα από τη σταδιακή διαφώτιση του πνεύματος των ανθρώπων, η οποία προκύπτει από την πρόοδο της επιστήμης. Ετσι, ήταν ανέκαθεν στόχος μου να αποφεύγω να γράφω περί θρησκείας και έχω περιορίσει τον εαυτό μου στην επιστήμη».
Posts
