Τι προκάλεσε το ευρω-χάος

Η έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας δεν είναι η πηγή των δεινών ούτε της Ευρώπης ούτε της Ελλάδας

PAUL KRUGMAN
Το τελευταίο διάστημα τα νέα για την Ελλάδα και για άλλες χώρες στην περιφέρεια της Ευρώπης κυριαρχούν στις οικονομικές ειδήσεις- και δικαίως.

Με προβληματίζει όμως το γεγονός ότι οι ειδήσεις επικεντρώνονται σχεδόν αποκλειστικά στα ευρωπαϊκά χρέη και ελλείμματα. Δίνουν την εντύπωση ότι για όλα ευθύνεται η ασωτία των κυβερνήσεων και τροφοδοτούν με επιχειρήματα όσους επιθυμούν να περικοπούν οι δαπάνες, ακόμη και εν όψει μεγάλης αύξησης της ανεργίας, προβάλλοντας την Ελλάδα ως παράδειγμα για το τι θα συμβεί στις Ηνωμένες Πολιτείες αν δεν μειωθεί το έλλειμμα.

Η αλήθεια είναι ότι η έλλειψη δημοσιονομικής πειθαρχίας δεν είναι η μεγαλύτερη ούτε καν η κύρια πηγή των δεινών της Ευρώπης- ούτε καν στην Ελλάδα, η κυβέρνηση της οποίας υπήρξε πράγματι ανεύθυνη και έκρυψε την ανευθυνότητά της με δημιουργική λογιστική.

Οχι, η πραγματική ιστορία πίσω από το «ευρω-χάος» δεν έγκειται στην ασωτία των πολιτικών αλλά στην υπεροψία των ελίτ- ειδικά των ελίτ της πολιτικής- που πίεσαν την Ευρώπη να υιοθετήσει ένα κοινό νόμισμα, αν και η ήπειρος δεν ήταν ακόμη έτοιμη για ένα τέτοιο πείραμα.

Ας εξετάσουμε την περίπτωση της Ισπανίας, η οποία λίγο προτού ξεσπάσει η κρίση εμφανιζόταν ως πρότυπο δημοσιονομικής πειθαρχίας. Το χρέος της ήταν χαμηλό: 43% του ΑΕΠ το 2007 σε σύγκριση με το 66% στη Γερμανία. Εμφάνιζε πλεονάσματα στον προϋπολογισμό της και διέθετε ένα υποδειγματικό σύστημα ρύθμισης των τραπεζών.

Αλλά με το ζεστό κλίμα και τις παραλίες της η Ισπανία ήταν επίσης η Φλόριδα της Ευρώπης- και όπως η Φλόριδα, γνώρισε μια τεράστια κατασκευαστική ανάπτυξη. Η χρηματοδότηση για αυτή την ανάπτυξη προήλθε κυρίως από το εξωτερικό: υπήρξαν τεράστιες εισροές κεφαλαίων από την υπόλοιπη Ευρώπη, ιδίως από τη Γερμανία.

Το αποτέλεσμα ήταν μια ταχεία ανάπτυξη σε συνδυασμό με σημαντική αύξηση του πληθωρισμού: το διάστημα 2000-2008 οι τιμές των αγαθών και των υπηρεσιών στην Ισπανία αυξήθηκαν κατά 35%, τη στιγμή που στη Γερμανία η αύξηση ανερχόταν σε μόλις 10%.

Λόγω του αυξημένου κόστους οι ισπανικές εξαγωγές γίνονταν όλο και λιγότερο ανταγωνιστικές, αλλά η ανεργία δεν αυξανόταν χάρη στην ανάπτυξη στον κατασκευαστικό τομέα.

Μετά έσκασε η φούσκα. Η ανεργία τινάχθηκε στα ύψη και ο προϋπολογισμός βυθίστηκε στο έλλειμμα. Αλλά το δημοσιονομικό έλλειμμαπου προκλήθηκε εν μέρει από τον τρόπο με τον οποίο η ύφεση συμπίεσε τα εισοδήματα και εν μέρει λόγω των έκτακτων δαπανών για να περιοριστεί το ανθρώπινο κόστος της ύφε σης- ήταν το αποτέλεσμα και όχι η αιτία των προβλημάτων της Ισπανίας. Και δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορεί να κάνει η ισπανική κυβέρνηση για να βελτιώσει την κατάσταση. Το κύριο οικονομικό πρόβλημα της Ισπανίας είναι ότι τα κόστη και οι τιμές δεν εναρμονίζονται με εκείνες της υπόλοιπης Ευρώπης. Αν η Ισπανία είχε ακόμη το παλιό της νόμισμα, την πεσέτα, θα μπορούσε να επιλύσει αυτό το πρόβλημα γρήγορα μέσω υποτίμησης- μειώνοντας ας πούμε την αξία της πεσέτας κατά 20% έναντι άλλων ευρωπαϊκών νομισμάτων. Αλλά η Ισπανία δεν έχει πλέον δικό της νόμισμα, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να ξαναγίνει ανταγωνιστική μόνο μέσω μιας αργής και επώδυνης διαδικασίας αποπληθωρισμού. Αν η Ισπανία ήταν μια αμερικανική Πολιτεία και όχι μια ευρωπαϊκή χώρα, τα πράγματα δεν θα ήταν τόσο άσχημα. Κατ΄ αρχάς, τα κόστη και οι τιμές δεν θα ξέφευγαν τόσο πολύ και η Ισπανία θα ελάμβανε αυτομάτως σημαντική βοήθεια από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ για να αντιμετωπίσει την κρίση.

Αλλά η Ισπανία δεν είναι αμερικανική Πολιτεία και ως εκ τούτου έχει βυθιστεί στην κρίση. Η Ελλάδα βέβαια έχει ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα, διότι οι Ελληνες, σε αντίθεση με τους Ισπανούς, υπήρξαν πράγματι ανεύθυνοι στη διαχείριση των δημοσιονομικών. Παρ΄ όλα αυτά, η Ελλάδα έχει μια μικρή οικονομία, τα προβλήματα της οποίας μεγεθύνονται κυρίως επειδή επηρεάζουν πολύ μεγαλύτερες οικονομίες όπως αυτή της Ισπανίας.

Επομένως στο επίκεντρο της κρίσης βρίσκεται η ανελαστικότητα του ευρώ και όχι οι υπερβολικές δαπάνες που αυξάνουν τα ελλείμματα.

Τίποτε από αυτά δεν θα έπρεπε να μας προκαλεί έκπληξη. Πολύ προτού δημιουργηθεί το ευρώ οι οικονομολόγοι προειδοποιούσαν ότι η Ευρώπη δεν είναι έτοιμη για ένα ενιαίο νόμισμα, αλλά οι προειδοποιήσεις τους αγνοήθηκαν και η κρίση έφτασε.

Και τώρα τι; Η διάλυση της ευρωζώνης είναι σχεδόν αδιανόητη, απλώς και μόνο για πρακτικούς λόγους. Οπως το έθεσε ο Μπάρι Αϊχενγκριν του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, η απόπειρα της επιστροφής στα εθνικά νομίσματα θα πυροδοτούσε τη «μητέρα όλων των οικονομικών κρίσεων». Ετσι ο μόνος τρόπος για να λειτουργήσει το ευρώ θα είναι να προχωρήσει η Ευρώπη προς μια πολύ μεγαλύτερη πολιτική ένωση έτσι ώστε τα ευρωπαϊκά κράτη να αρχίσουν να λειτουργούν περισσότερο σαν αμερικανικές Πολιτείες.

Κάτι τέτοιο όμως δεν πρόκειται να συμβεί σύντομα. Πιθανότατα τα επόμενα χρόνια θα γίνουμε μάρτυρες μιας επώδυνης διαδικασίας «μπαλώματος» των προβλημάτων: παροχές πακέτων έκτακτης βοήθειας σε συνδυασμό με απαιτήσεις για αυστηρή λιτότητα με φόντο την υψηλή ανεργία.

Η εικόνα είναι άσχημη αλλά είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τη φύση του θανάσιμου ελαττώματος της Ευρώπης. Πράγματι κάποιες κυβερνήσεις υπήρξαν ανεύθυνες, αλλά το θεμελιώδες πρόβλημα ήταν η ύβρις, η υπεροπτική πεποίθηση ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ενιαίο νόμισμα, παρά τα ισχυρά επιχειρήματα ότι δεν ήταν ακόμη έτοιμη για αυτό.

Ο κ. Πολ Κρούγκμαν είναι κάτοχος του βραβείου Νομπέλ Οικονομίας για το 2008 και καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.