Οι σύγχρονες τεχνικές μπορούν να κάνουν τα αποτυπώματα να... κελαηδήσουν ακόμη και αν τα ίχνη είναι επάνω σε πορώδεις επιφάνειες ή στο... εσωτερικό ενός μπουκαλιού. Υπόσχονται μάλιστα να ξαναζωντανέψουν ακόμη και τα αποτυπώματα που άφησε ο δολοφόνος επάνω στον κάλυκα της σφαίρας ή οι τρομοκράτες επάνω στα θραύσματα βομβών που έχουν εκραγεί!
Μπορεί η γενετική έρευνα να έχει ρίξει επάνω της τα τελευταία χρόνια τους «προβολείς» σε ό,τι αφορά την εξιχνίαση εγκλημάτων, ωστόσο η σταθερή αξία που ακούει στο όνομα «αναγνώριση αποτυπωμάτων» είναι εκείνη που δείχνει πολλές φορές τον δρόμο προς την επίλυση υποθέσεων που αλλιώς θα παρέμεναν στο σκοτάδι. Οι αστυνομικοί ωστόσο που μας μίλησαν ήταν σαφείς: Ακόμη και αν τα αποτυπώματα κάποιου έλθουν στο φως και ταυτοποιηθούν, αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ενοχή, αλλά παρουσία του ατόμου σε μια σκηνή εγκλήματος. Οι αρμόδιες αστυνομικές και στη συνέχεια δικαστικές αρχές παίρνουν μετά τη σκυτάλη ώστε να αποδειχθεί αν ένα άτομο δεν έδωσε μόνο το «παρών» σε έναν τόπο όπου διαπράχθηκε έγκλημα, αλλά κουβαλά και μερίδιο ευθύνης για όσα διαδραματίστηκαν σε αυτόν τον τόπο. Είναι χαρακτηριστικό το εξής παράδειγμα που αποδεικνύει ότι το «φαίνεσθαι» δεν σημαίνει και «είναι»: επάνω στα χαρτονομίσματα που κουβαλά ο καθένας μας ποσοστό που μπορεί να φθάνει το 80% είναι πιθανό να φέρει ίχνη κοκαΐνης. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο κάτοχος εκείνη τη στιγμή του χαρτονομίσματος είναι και χρήστης κοκαΐνης!
Η διερεύνηση της κάθε υπόθεσης αποτελεί λοιπόν μια πολύ λεπτή δουλειά που απαιτεί χρόνο και κόπο. Και όλα αυτά τη στιγμή που ο όγκος των υποθέσεων δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητος: διερευνώνται περί τις 80-100 υποθέσεις την ημέρα κατά μέσον όρο στο αρμόδιο τμήμα της ΓΑΔΑ. Το τελευταίο διάστημα οι υπεύθυνοι έχουν μάλιστα παρατηρήσει μια αύξηση των υποθέσεων- και μάλιστα των σοβαρών περιστατικών που εμπεριέχουν ανθρωποκτονίες.
Από την παράδοση στις νέες τεχνολογίες
Ως το 1987 η ανίχνευση αποτυπωμάτων στη χώρα μας γινόταν με πολύ μεράκι από τους έμπειρους αξιωματικούς αλλά συγχρόνως με... πρωτόγονες μεθόδους. Την τελευταία 20ετία και πλέον όμως τα πράγματα άλλαξαν, καθώς η ΕΛ.ΑΣ. είδε ότι ξένες αστυνομίες εισήγαγαν καινούργιες τεχνικές ανίχνευσης.«Ξεκίνησε η ανάλυση των αποτυπωμάτων με τη βοήθεια υπολογιστών,όπου το κάθε αποτύπωμα συγκρινόταν με εκείνα που περιέχονταν σε μια βάση δεδομένων. Βέβαια και εκείνα τα συστήματα της δεκαετίας του 1980 ήταν νηπιακά σε σύγκριση με τα σημερινά»αναφέρουν έμπειροι αστυνομικοί της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών. Αρχικώς η βάση του Αυτόματου Συστήματος Αναγνώρισης Αποτυπωμάτων περιείχε μερικές χιλιάδες αποτυπώματα. Σήμερα σε αυτήν περιλαμβάνονται περισσότερα από 150.000,
αριθμός σαφώς μεγαλύτερος σε σχέση με το παρελθόν, αλλά μικρότερος σε σύγκριση με εκείνον που διαθέτουν αστυνομίες του εξωτερικού. Τα αποτυπώματα αυτά ανήκουν σε άτομα που θεωρούνται σεσημασμένα, που έχουν απασχολήσει επανειλημμένως την ΕΛ.ΑΣ.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 λοιπόν εισήλθε και η ΕΛ.ΑΣ. στον νέο, προηγμένο κόσμο της αναγνώρισης αποτυπωμάτων. Εκτός από την εισαγωγή του Αυτόματου Συστήματος Αναγνώρισης εφαρμόστηκαν και νέες μέθοδοι για τη συλλογή τους. Ως εκείνη την εποχή οι αστυνομικοί δούλευαν με«πατροπαράδοτο»,όπως οι ίδιοι λένε, τρόπο, με κάποιες ειδικές σκόνες και απλές χημικές μεθόδους. Μετεκπαιδεύσεις στο εξωτερικό και επαφή με προηγμένα τμήματα όπως της Σκότλαντ Γιαρντ, της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Αστυνομίας και του FΒΙ δημιούργησαν το έδαφος για την ίδρυση και του ελληνικού Εργαστηρίου Εμφάνισης Αποτυπωμάτων το οποίο σήμερα, σύμφωνα με τους υπευθύνους, διαθέτει ειδικά μηχανήματα εφάμιλλα εκείνων αστυνομιών του εξωτερικού και κατασκευασμένα μάλιστα στη χώρα μας με πιστοποίηση και με βάση διεθνείς προδιαγραφές. Τα μηχανήματα βέβαια δεν θα μπορούσαν να υπάρχουν χωρίς τον απολύτως απαραίτητο ανθρώπινο παράγοντα: στο αρμόδιο τμήμα της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών στην Αθήνα εργάζονται σήμερα περισσότεροι από 60 εξερευνητές, όπως αποκαλούνται οι εξειδικευμένοι αστυνομικοί, ενώ εκτός από τον «πυλώνα» που έχει προς το παρόν την έδρα του στη ΓΑΔΑ (αναμένεται μέσα στο επόμενο διάστημα η μεταφορά του τμήματος σε ανεξάρτητο κτίριο στη λεωφόρο Αθηνών) υπάρχουν Τμήματα ή Γραφεία Εγκληματολογικών Ερευνών - περίπου 65- ανά την επικράτεια.
Σκόνες- παγίδες
Η ταξινόμηση των αποτυπωμάτων γίνεται ανάλογα με τον τύπο τουςυπάρχουν πέντε- έξι διαφορετικοί τύποι. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι τα δάχτυλα του κάθε ανθρώπου δεν έχουν τον ίδιο τύπο αποτυπωμάτων στο σύνολό τους. Για να φθάσει βέβαια το αποτύπωμα στο Εργαστήριο Εμφάνισης Αποτυπωμάτων πρέπει να προηγηθεί η σωστή συλλογή του. Σκηνή πρώτη λοιπόν, που δεν είναι άλλη από τη σκηνή του εγκλήματος: Τι συμβαίνει εκεί; Οι εξειδικευμένοι αστυνομικοί της διεύθυνσης που σπεύδουν στον τόπο του εγκλήματος με τις κατάλληλες στολές κουβαλούν στις «αποσκευές» τους σκόνες: συμβατικές σκόνες σε διαφορετικά χρώματα που εφαρμόζονται με πινέλο επάνω στις επιφάνειες (αποτελούν προσμείξεις διαφορετικών στοιχείων που περιέχουν, εκτός των άλλων, σε μεγάλη ποσότητα άνθρακα) και αποκαλύπτουν αποτυπώματα αλλά και μαγνητικές σκόνες (πρόκειται για σκόνες με περίπου ίδια σύσταση με τις συμβατικές, οι οποίες περιέχουν όμως επίσης ρινίσματα σιδήρου, με αποτέλεσμα να μπορούν εύκολα να συλλεγούν με τη βοήθεια ενός μαγνήτη). Ποιο είναι το βασικό πλεονέκτημα της μαγνητικής σκόνης; Οτι δεν διαχέεται στον χώρο και έτσι δεν κάνει τον τόπο... χάλια. Κατά τ΄ άλλα, η απόδοση των δύο μεθόδων είναι ίδια, σύμφωνα με τους ειδήμονες.
Οι σκόνες αυτές εφαρμόζονται σε αντικείμενα μέσα στον χώρο του εγκλήματος όπως οι παραστάτες πόρτας που δεν μπορούν να μεταφερθούν για ανάλυση στο εργαστήριο. Αφού η ειδική σκόνη τοποθετηθεί, οι ερευνητές «αιχμαλωτίζουν» το αποτύπωμα με ειδικές ταινίες αντιγραφής αποτυπωμάτων. Η κάθε ταινία κολλά επάνω σε μια ειδική καρτέλα στην οποία σημειώνεται αμέσως το ακριβές σημείο όπου εντοπίστηκε το εκάστοτε αποτύπωμα. Οι αρμόδιοι τονίζουν ότι η αναγραφή του ακριβούς σημείου του κάθε αποτυπώματος αποτελεί ένα σημαντικό «κλειδί», όχι μόνο για τη δουλειά των αστυνομικών αλλά και για το δικαστήριο. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση να χρειαστεί οι ειδικοί να πάρουν μαζί τους αντικείμενα από τη σκηνή ενός εγκλήματος προκειμένου να τα αναλύσουν στα εργαστήρια. Τότε εφαρμόζονται διαφορετικές χημικές μέθοδοι, ανάλογα με το αν η επιφάνεια που διερευνάται είναι πορώδης ή μη. Superglue, η μαγική κόλλα
Μία από τις πιο διαδεδομένες τέτοιες μεθόδους- που μάλιστα έχει κάνει ήδη μεγάλη «καριέρα» σε αστυνομικές ταινίες και τηλεοπτικές σειρές- είναι εκείνη της Superglue. Η συγκεκριμένη τεχνική ήταν ουσιαστικώς μια τυχαία επινόηση που ήλθε στην επιφάνεια πριν από κάποιες δεκαετίες. Ενας ιάπωνας ερευνητής παρατήρησε ένα αποτύπωμα μέσα σε ένα μπουκάλι κόλας. Αναρωτήθηκε πώς ήταν δυνατόν να υπάρχει εσωτερικό αποτύπωμα. Οπως προέκυψε, είχε ζεσταθεί η κόλλα που έφερε το μπουκάλι, με αποτέλεσμα να εμφανιστεί το δακτυλόγραμμα. Το συγκεκριμένο είδος κόλλας όταν θερμανθεί βγάζει ατμούς οι οποίοι κολλούν επάνω στον ιδρώτα που εκκρίνουν τα δάχτυλα. Οι πόροι του δέρματος των δαχτύλων, ως γνωστόν, εκκρίνουν ιδρώτα ο οποίος περιέχει, εκτός βέβαια από νερό, άλατα και αμινοξέα. Η Superglue αλληλεπιδρά με τον ιδρώτα φέρνοντας στο φως τα αποτυπώματα. Μέσα στο αρμόδιο εργαστήριο της ΓΑΔΑ υπάρχει ένας θάλαμος Superglue ο οποίος εμφανίζει αποτυπώματα που βρίσκονται επάνω σε λείες επιφάνειες.
Ενα άλλο μηχάνημα (vacuum metal deposition, εναπόθεση μετάλλων σε κενό αέρος) που διαθέτει το Εργαστήριο Εμφάνισης Αποτυπωμάτων εμφανίζει αποτυπώματα σε κενό αέρος. Το συγκεκριμένο μηχάνημα μπορεί να εμφανίσει αποτυπώματα ακόμη και σε πολύ δύσκολες επιφάνειες, όπως οι σαγρέ πλαστικές!
Ο θάλαμος νινυδρίνης που υπάρχει μέσα στο εργαστήριο της ΓΑΔΑ εμφανίζει αποτυπώματα που έχουν παραχθεί από τα αμινοξέα του ιδρώτα τον οποίον εκκρίνει το δάχτυλο επάνω σε πορώδεις επιφάνειες. Η νινυδρίνη επιτρέπει τον φασματοφωτομετρικό προσδιορισμό αμινοξέων και έτσι ο θάλαμος δρα ως ένα «αντιδραστήριο». Το μηχάνημα DFΟ (diazafluorenone) με το οποίο είναι επίσης εξοπλισμένο το εργαστήριο δρα με τρόπο παρόμοιο με εκείνον της νινυδρίνης, δίνοντας όμως αποτελέσματα σχετικά με αποτυπώματα που μπορούν να γίνουν ορατά κάτω από λέιζερ ή πηγές φωτός. Συγκεκριμένα, με τη μέθοδο της νινυδρίνης και με τη βοήθεια λέιζερ εξερευνητές του Εργαστηρίου Εμφάνισης Λανθανόντων Αποτυπωμάτων του FΒΙ επέτυχαν να αποκαλύψουν επάνω σε μια κάρτα αποτύπωμα ηλικίας 45 ετών στενού συνεργάτη του Χίμλερ!
Οι ειδικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν με την κατάλληλη σειρά συνδυασμό μεθόδων και μηχανημάτων για το καλύτερο αποτέλεσμα. Πρέπει βέβαια να είναι κατάλληλες και οι συνθήκες για να αποκαλυφθεί ένα αποτύπωμα. Οι κακές καιρικές συνθήκες καταστρέφουν γενικώς τα αποτυπώματα, αν όμως ένα αποτύπωμα βρίσκεται σε αντικείμενο μέσα σε έναν κλειστό χώρο μπορεί να έρθει με τις κατάλληλες μεθόδους στο φως ακόμη και ύστερα από 20 χρόνια!
Αυτόματο σύστημα αναγνώρισης
Αφού τα αποτυπώματα έχουν πλέον «αιχμαλωτιστεί» με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, εισάγονται στο Αυτόματο Σύστημα Αναγνώρισης Αποτυπωμάτων. Πριν από την εισαγωγή όμως στο σύστημα οι ειδικοί εντοπίζουν τουλάχιστον 12 χαρακτηριστικά σημεία επάνω στο κάθε αποτύπωμα, ώστε αυτό να κριθεί κατάλληλο για χρήση στη διαδικασία ταυτοποίησης. Σημειώνεται ότι σε άλλα κράτη οι αστυνομίες αρκούνται σε εντοπισμό οκτώ χαρακτηριστικών σημείων επάνω σε κάθε αποτύπωμα. Σε κάθε περίπτωση, όπως εξηγούν οι αστυνομικοί, δεν υπάρχει περίπτωση ένα αποτύπωμα να έχει περισσότερα από πέντε κοινά σημεία με ένα άλλο. Ετσι, όσο περισσότερα σημεία διερευνώνται επάνω στο αποτύπωμα, τόσο πιο σαφή - και αλάνθαστη- εικόνα δίνουν για τον κάτοχό του.
Αν το αποτύπωμα θεωρηθεί κατάλληλο για αναγνώριση- αν δηλαδή έχουν εντοπιστεί επάνω του τα απαιτούμενα 12 χαρακτηριστικά σημεία-, τότε μεταφέρεται στη βάση δεδομένων. Το μηχάνημα «σαρώνει» τη βάση αποτυπωμάτων και με ένα σύστημα αλγορίθμων εξάγει έναν αριθμό ατόμων που με βάση διαφορετικές πιθανότητες μπορούν να αποτελούν τους κατόχους των επίμαχων αποτυπωμάτων. Ο τελικός έλεγχος πάντως γίνεται με την ανθρώπινη χείρα βοηθείας που παρέχεται απλόχερα στην... τεχνολογία. Βέβαια υπάρχει και η καθόλου αμελητέα περίπτωση να μην υπάρχει ταυτοποίηση με κανένα άτομο που βρίσκεται μέσα στη βάση δεδομένων. Τι γίνεται τότε; Επαναλαμβάνεται ο έλεγχος ανά τακτά χρονικά διαστήματα, αφού ως τότε είναι πιθανό η βάση να έχει εμπλουτιστεί με περισσότερα αποτυπώματα, κάποιο εκ των οποίων ίσως δώσει τη λύση σε ανεξιχνίαστες υποθέσεις.
Είναι δυνατόν η μέθοδος των αποτυπωμάτων να δώσει λανθασμένο αποτέλεσμα; Ούτε μία στα δεκαπέντε δισεκατομμύρια, όπως σημειώνουν οι ειδήμονες. Ακόμη και αν ένα αποτύπωμα είναι παραποιημένο, για παράδειγμα από ένα δάχτυλο που είναι κομμένο, οι ερευνητές μπορούν έχοντας στα χέρια τους έστω ένα τμήμα του αποτυπώματος να καταλήξουν σε συμπεράσματα με βάση την ανάλυση των τουλάχιστον 12 χαρακτηριστικών επάνω του.
Σε μια σκηνή εγκλήματος οι ερευνητές δεν συλλέγουν βέβαια μόνο αποτυπώματα, αλλά και άλλο υλικό, όπως τρίχες ή αίμα. Τα πειστήρια αυτά μεταφέρονται μετά στα αρμόδια τμήματα για την ανάλυση του DΝΑ που λειτουργούν εντός της ΓΑΔΑ. Σημειώνεται πάντως ότι λόγω του ελληνικού νομοθετικού πλαισίου δεν υφίσταται βάση δειγμάτων DΝΑ στη χώρα μας.
ΟΤΑΝ ΜΙΛΟΥΝ ΟΙ ΚΑΛΥΚΕΣ
Κ αι αν το παρόν της αναγνώρισης αποτυπωμάτων φαίνεται στον κοινό θνητό άκρως hi-tech, το μέλλον (το όχι και τόσο μακρινό) επιφυλάσσει, όπως όλα δείχνουν, ακόμη μεγαλύτερες εκπλήξεις. Επιστήμονες ανά τον κόσμο έχουν ριχθεί σε μια μάχη ώστε να κάνουν ακόμη και τα αντικείμενα που σήμερα σε μια σκηνή εγκλήματος παραμένουν σιωπηλά να... μιλήσουν. Ενας εξ αυτών, ο οποίος εργάζεται στη... χώρα της Σκότλαντ Γιαρντ, έχει κάνει πολλές αστυνομίες ανά τον κόσμο να τον αναζητούν ώστε να τους διαφωτίσει σχετικά με μια νέα μέθοδό του η οποία δείχνει τα αποτυπώματα σε κάλυκες από σφαίρες που ανευρίσκονται σε σκηνές εγκλήματος. Και το όνομα αυτού... Μποντ,Τζον Μποντ! Υπεύθυνος του Επιστημονικού Τμήματος της Αστυνομίας στο Νορθάμπτονσαϊρ, ο Μποντ συνεργάστηκε με ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λέστερ ώστε να ανακαλύψουν μια μέθοδο ανίχνευσης αποτυπωμάτων στους κάλυκες που πέφτουν σε σκηνές εγκλημάτων αφού κάποιος έχει τραβήξει τη σκανδάλη. Η μέθοδος που ανέπτυξαν οι βρετανοί ειδικοί θεωρείται μεγάλο επίτευγμα, καθώς τα απομεινάρια του ιδρώτα που θα μπορούσαν να μείνουν επάνω στην επιφάνεια εξατμίζονται εξαιτίας της θερμότητας που αναπτύσσεται με τον πυροβολισμό.
Ο Μποντ και οι συνεργάτες του σκέφθηκαν ότι μπορεί ο ιδρώτας να γίνεται... καπνός, η έστω και ελάχιστη διάβρωση όμως που έχει προκαλέσει στο μέταλλο παραμένει. Οι ειδικοί είδαν ότι η επικάλυψη του κάλυκα με μια αγώγιμη σκόνη και στη συνέχεια η δημιουργία διαφοράς δυναμικού 1500 V με τη βοήθεια ηλεκτροδίων μπορούν να αποκαλύψουν τα αποτυπώματα, καθώς η σκόνη έλκεται στις ζώνες του μετάλλου που έχουν υποστεί διάβρωση. Η μέθοδος έχει ήδη εφαρμοστεί από τους Βρετανούς σε 30 υποθέσεις και σε πέντε εξ αυτών εντοπίστηκαν αποτυπώματα σε κάλυκες τα οποία οι συμβατικές μέθοδοι είχαν αποτύχει να δείξουν. Αστυνομίες τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη έχουν ήδη δείξει ενδιαφέρον για τη μέθοδο του Μποντ. Ενας λόγος παραπάνω, αφού, όπως ο ίδιος υποστηρίζει, η τεχνική του θα μπορούσε να δείξει και τρομοκράτες αποκαλύπτοντας αποτυπώματα επάνω σε θραύσματα από βόμβες που έχουν εκραγεί.
Μια ζωή σ΄ ένα αποτύπωμα
Και ενώ η μέθοδος... Τζον Μποντ φαίνεται ότι θα αποτελέσει άμεσα πρακτική για τις περισσότερες αστυνομίες, κάποιοι άλλοι Βρετανοί από το Ιmperial College του Λονδίνου δείχνουν το πώς θα λειτουργούν πιθανότατα τα τμήματα αναγνώρισης αποτυπωμάτων σε μία δεκαετία από σήμερα. Οι δικές τους έρευνες πηγαίνουν ένα βήμα πιο πέρα από τον εντοπισμό των αποτυπωμάτων, στη χημική ανάλυσή τους, ώστε να συλλεγούν πληροφορίες σχετικά με το προφίλ του κατόχου τους, του τρόπου ζωής του, των συνηθειών του. Οταν το αποτύπωμα έχει εντοπιστεί, η εφαρμογή υπέρυθρης φασματοσκοπίας μπορεί να δείξει απομεινάρια εκρηκτικών υλών, ναρκωτικών, ακόμη και κοσμητικών προϊόντων. Θα μπορούσε ακόμη και να δώσει πληροφορίες σχετικά με το φύλο του πιθανού δράστη, υποστηρίζουν οι ερευνητές! Σύμφωνα με τους ειδικούς του Ιmperial College, η ποσότητα ουρίας (ένα από τα συστατικά του ιδρώτα) που ανευρίσκεται στο αποτύπωμα αποτελεί σημαντικό δείκτη του φύλου. Και αυτό διότι οι άνδρες ιδρώνουν περισσότερο από τις γυναίκες, με αποτέλεσμα η ποσότητα ουρίας σε ένα αποτύπωμα άνδρα να είναι μεγαλύτερη. Ισως στο μέλλον η ανάλυση αμινοξέων που περιέχονται στο αποτύπωμα να επιτρέψει ακόμη και το να έχουν οι αστυνομικοί μια εικόνα για τη... διατροφή του πιθανού δράστη, αν για παράδειγμα είναι χορτοφάγος ή όχι.
Χρυσός που λάμπει στο σκοτάδι
Και η νανοτεχνολογία αναμένεται όμως να αποτελέσει μελλοντικά μέρος του... προσωπικού των τμημάτων αναγνώρισης αποτυπωμάτων. Ερευνητές της Σχολής Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου της Λωζάννης χρησιμοποιούν νανοσωματίδια χρυσού επάνω στα οποία προσδένουν άλλα νανοσωματίδια οξειδίου του ψευδαργύρου που έχουν την ιδιότητα να φωτίζουν στο σκοτάδι. Τα νανοσωματίδια του χρυσού εναποτίθενται επάνω στα αποτυπώματα και τα κάνουν να... λάμπουν.
Ολες αυτές οι μέθοδοι είναι πάντως πειραματικές. Ακόμη όμως και αν μια ημέρα αποτελέσουν καθημερινότητα για την Αστυνομία, γεγονός θα παραμένει πάντα ένα: όση και αν είναι η πρόοδος της τεχνολογίας προκειμένου να λύνονται απεχθή εγκλήματα, πίσω της πρέπει πάντα να βρίσκονται ακονισμένα μυαλά. Με άλλα λόγια, καλοί αστυνομικοί που θα αφήσουν το αποτύπωμα του ανθρώπινου νου στη μελέτη των δακτυλικών αποτυπωμάτων...
Posts
