Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και Σαντορίνη

Το κείμενο που ακολουθεί έχει σαν πηγές του α) Περιοδικό Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος Έτος 2^ο Τεύχος 9 Απρίλιος – Μάϊος 2008, καθώς και β) Γ. Μαρίνος : «Κατοχικές αναμνήσεις από τη Σαντορίνη (1942- 1944), όπως τις διατήρησε η μνήμη ενός παιδιού» στο Ι. Μ. Δανέζης συλλογικός τόμος «Σαντορίνη» 2001, εκδόσεις Αδάμ.

Η κατοχή στη Σαντορίνη μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους: Α περίοδος μέχρι το Σεπτέμβριο του 1943, οπότε η Ιταλία υπογράφει ανακωχή με τα συμμαχικά στρατεύματα και στην ουσία παρέδωσε σε αυτά την εξουσία. Β Περίοδος: - 20η Οκτωβρίου 1944, υπο τη Γερμανική κατοχή με κάποια υπολείμματα Ιταλών.

Στην α περίοδο ο στρατός κατοχής ήταν μεγάλος αριθμητικά. Στον Πύργο, ο Ιταλικός στρατός είχε εγκατασταθεί στα άλλοτε σχολικά κτήρια της σημερινής Εστίας Πύργου και του Συνεταιρισμού ενώ ένα ολιγάριθμο κλιμάκιο ήταν στο σπίτι της οικογένειας Μαλασπίνα.

Οι Ιταλοί ως κατακτητές δεν ήταν ιδιαίτερα άγριοι και εχθρικοί. Αντίθετα πολλοί από αυτούς και επεδίωξαν και πέτυχαν προσωπικές σχέσεις με τους κατοίκους. Οι δε Ιταλοί συμμετείχαν σε πολλές εκδηλώσεις των Σαντορινιών.

Μαύρη σελίδα σε αυτή την ειρηνική συνύπαρξη είναι η εν ψυχρώ δολοφονία του Γιάννη Γαβαλά ( Μαχτή) της Αργυρής. Αυτό συνέβη όταν το χωριό Πύργος πανηγύριζε την αποχώρηση των Ιταλών και ο δολοφονείς προσέβαλε με φραστικό χλευασμό τους αναχωρούντες κατακτητές. Ένας από τους Ιταλούς φοβούμενος τη ζωή του λόγω της δύναμης του Γιάννη έστρεψε το όπλο του και τον σκότωσε.

Μια άλλη σημαντική προσωπικότητα κατά τη διάρκεια της κατοχής ήταν και ο Στέφανος Καζούλης. Ο Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καζούλης υπήρξε ένας από τους άγνωστους ήρωες που πολέμισαν και θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, συνδύαζε την ανατροφή που είχε λάβει από τους γονείς του, με ισχυρά πατριωτικά αισθήματα που τον οδήγησαν στην πρώτη γραμμή. Έπεσε μαχόμενος στη Θήρα, σε μία από τις πλέον φονικές επιδρομές που διεξήχθησαν στο Αιγαίο κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου…

Σκοπός των επιχειρήσεων στη Θήρα το Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ήταν η εξουδετέρωση εχθρικών σταθμών. Στις επιχειρήσεις αυτές βοήθησαν επίσης και κάτοικοι της Σαντορίνης ( Πρόεδρο Βουρβουλιανών Νικήτα Χάλαρη, γιατρό Γιώργο Κωβαίο, Λουκά Γαβρίλη – Πέρη Καρατζά Οδηγοί).

Ο Λοχαγός Άντερς Λάσσεν ήταν διοικητής της επιχείρησης και υπεύθυνος της περιπόλου στην οποία συμμετείχε ο Καζούλης Περιπολάρχης στη δεύτερη ήταν ο Υπολοχαγός Μπαλζίνι.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ας Απριλίου ο Λάσσεν με τον Καζούλη αποβιβάζονται σε μία ακτή στο Μέσα Βουνό στο νοτιανατολικό τμήμα της Θήρας και κινούνται προς τη Μονή Προφήτη Ηλία. Εκεί παρέμειναν για 2 ώρες προσπαθώντας να συλλέξουν πληροφορίες από τους ντόπιους κάτι που δεν κατέστη δυνατό. Επέστρεψαν στις ημιολίες τους στις Καμμένες…

Όταν έπεσε η νύχτα, οι επιδρομείς αποβιβάζονται στην ανατολική ακτή της Θήρας και κατευθύνονται προς Βουρβούλο. Οι επιδρομείς καταφεύχουν σε μία σπηλιά ως χώρο απόκρυψης.

Στη διάρκεια της 23^ης Απριλίου ο Καζούλης ανέλαβε τον οικείο ρόλο του και με πολιτική περιβολή ως ποιμένας, πήγε στα Φηρά, όπου ήλθε σε επαφή με τον Πρόεδρο της Κοινότητας. Αυτός τον ενημέρωσε για την εχθρική φρουρά η οποία βρισκόταν στον πρώτο όροφο του κτηρίου του παραρτήματος της Τράπεζας Αθηνών ενώ σε άλλο κτήριο διέμεινε ο διοικητής με τον υπασπιστή του. Τέλος ο σταθμός ασυρμάτου ήταν στο Ημεροβίγλι.

Βάσει των πληροφοριών ο Λάσσεν διαίρεσε τη δύναμή του προκειμένου να εκτελεστούν 3 ταυτόχρονες κρούσσεις. Ο ίδιος με τον Καζούλη και 12 άνδρες θα προσέβαλε την τράπεζα, ο Λοχίας Χέντερσον θα προσπαθούσε να φονεύσει το διοικητή και ο υπολοχαγός Μπαλζίνι θα αναλάμβανε το σταθμό στο Ημεροβίγλι. Ως ώρα κρούσης ορίσθηκε η 00.45 της 24^ης Απριλίου .

Οι επιδρομείς ξεκίνησαν την πορεία τους προς τα Φηρά ακολουθώντας κάποιους έλληνες οδηγούς, μεταξύ αυτών και τον Ιατρό Γεώργιο Κωβαίο. Ο κύριος στόχος ήταν η τράπεζα. Παρά την ανησυχία των σκυλιών που αντιλήφθησαν την προσέγγιση των επιδρομέωψν, οι σκοποί δεν ανέδειξαν κανένα σημάδι ανησυχίας. Σύντομα, οι επιδρομείς είχαν εισέλθει στο κτήριο.

Αφού έριξαν χειρομβοβίδες, καταλαβαίνουν ότι ο Καζούλςη έχει χτυπηθεί από πυρά από μία πόρτα που δεν είχαν δει.

«Ο Ανθυπολοχαγός Καζούλης σκοτώθηκε σχεδόν ακαριαία, γράφει η επίσημη αναφορά». Η αντίδραση του εχθρού και οι απώλειές υποχρεώνουν τους επιδρομείς να βγουν στην ταράτσα. Σε αυτή τη δύσκολη στιγμή φάνηκαν οι ικανότητες του Λάρσεν. Ανασυνέταξε ταχύτατα τους άνδρες που εισήλθαν αυτή τη φορά από τα παράθυρα της πίσω πλευράς του κτιρίου.. Οι αντίπαλοι δεν είχαν προλάβει να συνέλθουν. Μέσα στη γενική σύγχυση η διαδικασία δεν εξελίχθηκε τόσο οργανωμένα αφού έριχναν ριπές στις κλειδαριές και άλλοι πετούσαν χειρομβοβίδες.

Εκείνη την ώρα μια γερμανική περίπολος άνοιξε πυρ εναντίον των επιδρομέων Ενώ ο Λοχίας Νίκολσον εμφανίστηκε στην κύρια είσοδο και άνοιξε πυρ εναντίον των Γερμανών. Στο μεταξύ περί τις 02.45 ο Λάσσεν αφού εκτίμησε ότι άπαντες οι αντίπαλοί του είχαν εξουδετερωθεί έδωσε το σήμα της αποχωρήσεως. Προηγουμένως είχε αποσπάσει από τον Καζούλη μια χρυσή αλυσίδα τη μεταλλική του ταυτότητα και ένα ημερολόγιο του προκειμένου να τα παράδωσει στη χήρα του.

Καθώς η παρουσία των επιδρομέων στη σπηλιά είχε αρχίσει να γίνεται γνωστή στους ντόπιους, μετακινήθηκαν για λόγους ασφαλείας σε μία οικεία περί τα 3 χλμ πιο πέρα. Οι Γερμανοί μπορούσαν να διακρίνουν καθαρά την κίνησή τους πλην όμως δεν είχαν ισχύ ούτε να τους κυνηγήσουν. Το ευτύχημα ήταν ότι ο ασύρματος είχε καταστραφεί οπότε δεν ήταν δυνατή η άμεση ενίσχυση της αποδεκατισμένης φρουράς από την γειτονική Μήλο.

Παράλληλα γίνεται και η επίθεση στο σταθμό του ασυρμάτου στην οικία του Ερμήλου Μπελλώνια στο Μερεβίγλι με απόλυτη επιτυχία σε αντίθεση με το διοικητήριο, όπου ο Γερμανός διοικητής μαζί με τους υπολοίπους αντελήφθηκε την επιδρομή και απομακρύθηκε τροχάδην από το διοικητήριο. Ο Ασύρματος αυτός είχε ισχυρή εμβέλεια, μέσω του οποίου η αθήνα επικοινωνούσε με την Κρήτη. Στο κτήριο του ασυρμάτου, αιφνιδίασαν τους Γερμανούς τους οποίους εφίμωσαν, εισέβαλαν μέσα και πήραν αιχμαλώτους τους Στρατιώτες, ενώ για να καταστρέψουν τον ασύρματο έβαλαν παντού στο χώρο βόμβες. Πριν φύγουν ανήρτησαν προειδοποίηση στ Αγγλικά ότι υπήρχε κίνδυνος – Θάνατος. Πολλοί κάτοικοι όμως του χωριού μη γνωρίζοντας αγγλικά εισέβαλαν στο κτήρια και άρχιζαν να αρπάζουν τα εκεί αποθηκευμένα τρόφιμα. Όμως εξερράγησαν οι βόμβες η οικία Ερμήλου Μπελλώνια κατέρρευσε και βρήκαν σε αυτή θάνατο 13 Μερεβιγλιανοί.( Λοίζος Σωρότος, τα παιδιά του Μαρίνος και η θεία τους Μαρίκα Ρούσσου, Μαρκιανή Καρβούνη, Αντωνιώ Σορώτου, Μάρκος Σορώτος, Σεβαστή Βαλσαμάκη, Δημήτριος Τζάννες Ρούσσος, Λευτέρης Καρβούνης, Γεώργιος Δρακουτός, Περής Πελεκάνος και Ιωάννης Σορώτος).

Στο μεταξύ περί τις 02.45 ο Λάσσεν αφού εκτίμησε ότι άπαντες οι αντίπαλοί του είχαν εξουδετερωθεί έδωσε το σήμα της αποχωρήσεως. Προηγουμένως είχε αποσπάσει από τον Καζούλη μια χρυσή αλυσίδα τη μεταλλική του ταυτότητα και ένα ημερολόγιο του προκειμένου να τα παράδωσει στη χήρα του.

Καθώς η παρουσία των επιδρομέων στη σπηλιά είχε αρχίσει να γίνεται γνωστή στους ντόπιους, μετακινήθηκαν για λόγους ασφαλείας σε μία οικεία περί τα 3 χλμ πιο πέρα. Οι Γερμανοί μπορούσαν να διακρίνουν καθαρά την κίνησή τους πλην όμως δεν είχαν ισχύ ούτε να τους κυνηγήσουν. Το ευτύχημα ήταν ότι ο ασύρματος είχε καταστραφεί οπότε δεν ήταν δυνατή η άμεση ενίσχυση της αποδεκατισμένης φρουράς από την γειτονική Μήλο.

Καθώς ο ασύρματος όμως εσίγισε και διακόπηκε κάθε επαφή της Σαντορίνης με την Αθήνα και την Κρήτη, η κεντρική κατοχική διοίκηση εύλογα ανησύχησε. Έστειλε γι αυτό νωρίς το απόγευμα της ίδιας μέρας αεροπλάνα για να διαπιστώσουν αν η Σαντορίνη είχε δεχθεί αγλλική απόβαση.

Την επόμενη ημέρα της επιδρομής οι Σοροί του Στέφανου Καζούλη και Κινγκστον μεταφέρονται στο νεκροταφείο Αγίου Γερασίμου Κοντοχωρίου όπου ετάφησαν από έναν ιερέα δίχως να επιτραπεί η παρουσία κατοίκων. Οι Γερμανοί με άγημα απέδωσαν τις δέουσες στρατιωτικές τιμές. Επακολούθησε άφιξη μεγάλου αριθμού Γερμανών του φοβερού τάγματος SS που ήταν αποφασισμένοι για όλα. Το τάγμα θανάτου, αφού πληροφορήθηκε ότι οι οδηγοί των Κομάντος ήταν κάτοικοι του Βουρβούλου, μετέβησαν σε αυτό το χωριό, συγκέντρωσαν στην αυλή της κάναβας του Προέδρου Νικήτα Χάλαρη όλους τους κατοίκους και τους πίεσαν να καταδώσουν τους συνεργασθέσντες με τους κομάντος με την απειλή αν σιωπήσουν θα τους σκοτώσουν όλους. Τελικά δύο Βουρβουλιανοί λιποψύχησαν και κατέδωσαν τους συνεργασθέντες με τους Άγγλους. Οι Γερμανοί επέλεξαν έξι από αυτούς τους έστησαν στον τοίχο και στρατιωτικό απόσπασμα εξετέλεσε τους πέντε ενώ ο έκτος Μιχάλης Δρακωτός κατάφερε να το σκάσει. Οι εκτελεσθέντες ήταν οι Μάρκος Καφούρος ( Φακίνος), Δημήτρης Δαμίγος ( της μαμής), Νικήτας Χάλαρης (Πρόεδρος της Κοινότητας), Μάρκος Καφούρος ( Ντανάς) και Νικόλαος Δαμίγος. Πέραν των εκτελέσεων υπήρξαν και συλλήψεις του γιατρού Γεώργιου Κωβαίου και του γιου του, αλλά και του Ευστάθιου Κανακάρη. Η αγωνία για τη τύχη των δύο Κωβαίων και του Κανακάρη είχε φθάσει στο κατακόρυφο. Καθώς οι Γερμανοί φαίνονταν αποφασισμένοι να φτάσουν στα άκρα, η σύζυγος του γιατρού κατέφυγε στον τότε Μητροπολίτη Σπυρίδωνα, ζητώντας τη παρέμβασή του προς τους Γερμανούς. Φαίνεται ότι το διάβημα αυτό μαζί με άλλα ανάλογα άλλων προχούντων έκαμψε τη σκληρότητα των SS που αποφάσισαν για περαιτέρω ανακρίσεις στην Αθήνα.

Από την άλλη πλευρά, ο Λάσσεν διοικητής των επιχειρήσεων στο Αιγαίο ενημερώθηκε ότι οι εχθρικές απώλειες ανήλθαν σε 12 νεκρούς και 11 τραυματίες. Σε συνδυασμό με τους 8 αιχμαλώτους σύνολο 31 απώλειες.

Η ειρηνική Σαντορίνη ανέδειξε στον Πόλεμο αρκετούς ήρωες, που φυσικά παραμένουν άγνωστοι για την Ιστορία της Αντίστασης, μιας και δεν άνηκαν σε οργανωμένες αντιστασιακές ομάδες, ιδιαίτερα της Αριστεράς, ώστε η προβολή των ηρωικών πράηεων να εξυπηρετήσει διάφορες σκοπιμότητες…

Μετά τα αιματηρά γεγονότα, οι Γερμανοί και οι Ιταλοί συγκεντρώθηκαν στο σημερινό Συνεδριακό Κέντρο Πέτρου Νομικού. Κατά τον Ιούλιο του 1944 η νίκη των Συμμάχων επί του Άξονα στην Ευρώπη, πλησιάζε στην ολοκλήρωσή της… Ενώ άλλα μέρη της Ελλάδας είχαν ήδη απελευθερωθεί η Σαντορίνη παρέμεινε ακόμα υπό γερμανική κατοχή και το πρόβλημα ήταν πως θα επιτευχθεί αναίμακτα η αποχώρηση των οχυρωμένων στο νησί και απελπισμένων Γερμανών στρατιωτικών. Ένα πρωί φτάνει στο νησί ένα μικρό κότερο με επιβάτες κάποιους Άγγλους Αξιωματικούς συνοδευόμενους από τον μακαρίτη Θηραίο πολιτικό και επιχειρηματία Αρτέμη Δεναξά, ο οποίος κατοικούσε τότε στην Ίο και γνώριζε καλά Αγγλικά. Η αντιπροσωπεία αυτή ήρθε σε επαφή με τον Γερμανό διοικητή του εξήγησε ότι ο πόλεμος ήταν πια μια χαμένη υπόθεση για τον Άξονα, και ότι καλό θα ήταν να παραδοθεί αμαχητί. Ο Γερμανός διοικητής υπερηφάνως αρνήθηκε την παράδοση.

Την επόμενη ημέρα οι Σαντορινιοί παρακολουθούν μια πολεμική επιχείρηση… Ανοικτά της Θηρασιάς προς το Ασπρονήσι, υπήρχε ένα μεγαλοπρεπές πολεμικό σκάφος που έκανε την εμφάνισή του. Επρόκειτο για το θρυλικό καταδρομικό « Αίας». Από το « Αίας» απογειώθηκε ένα μικρό υδροπλάνο το οποίο πετώντας πάνω από το λιμάνι των Φηρών έδινε το στίγμα και επακολουθούσε κανονιοβολισμός όσων γερμανικών σκαφών είχαν απομείνει σ αυτό. Το αποτέλεσμα ήταν αξιοθαύμαστο. Καταβυθίστηκαν όλα τα πλοία στο λιμάνι χωρίς να υποστούν καμία ζημία τα κτήρια. . ο Γερμανός Διοικητής αντελήφθηκε ότι ο Αίας θα μπορούσε να εξαφανίσει το Διοικητήριο στο λεπτό, συμφωνήθηκε για την επομένη η παράδοση των Γερμανών. Το ίδιο απόγευμα της παραμονής της ημέρας παράδοσης, ο Καθηγητής Θεολογίας αείμνηστος Κωνσταντίνος Ανδρεάδης, συμπλήρωσε βιαστικά με τη συμμετοχή των καλλίφονων μαθητών και μαθητριών του Γυμνασίου μια εκ των ενόντων χορωδία και τους δίδαξε τη μουσική και τους στίχους και του βρεττανικού εθνικού ύμνου. Κατά τη διάρκεια της παράδοσης ο Γιάννης Μαρίνος αναφέρει χαρακτηριστικά: « Ο Γερμανός διοικητής με μεγάλη στολή κατέβηκε συνοδευόμενος από τους επιτελείς του με τα πόδια από τις καραβολάδες στο λιμάνι, όπου προσήλθε μια βενζινάκατος από τον « Αίαντα». Οι Άγγλοι αξιωματικοί του ζήτησαν να παραδώσει το πιστόλι του, αλλά ο διοικητής προτίμησε να το πετάξει στη θάλασσα». Μετά ανέβηκαν όλοι μαζί με τα πόδια τις καραβολάδες, έφθασαν στο Μητροπολιτικό ναό όπου τους περείμενε ο Σεβασμιώτατος Σπυρίδων και πλήθος ιερέων, εψάλη η Δοξολογία, η χορωδία ανέψαλε τους δύο ύμνους και επακολούθησαν πανηγυρικοί λόγοι.

Ο πανηγυρικός χαρακτήρας της ιστορικής αυτής ημέρας επισφραγίσθηκε αργά το απόγευμα όταν ο πλοίαρχος του « Αίαντα» Μέτλαντ έγινε νονός στη βάφτιση της νεογέννητης κόρης του επιχειρηματία και ανάπηρου και στα δύο πόδια από τον πόλεμο στην Αλβανία Γεωργίου Βούλγαρη, η οποία λόγω της περίστασης ονομάσθηκε Ελευθερία…..

Για την αντιγραφική επιμέλεια

Ι.Π.Σ.