Σε μια φεουδαρχική κοινωνία συνυπάρχουν η μουσουλμανική παράδοση και οι ευρωπαϊκές επιρροές
ΚΑΖΑΜΠΛΑΝΚΑ, ΙΟΥΝΙΟΣ. «ΟΙ ΔΥΤΙΚΟΙ δεν υπάρχει περίπτωση να καταλάβουν τι συμβαίνει σήμερα στο Ισλάμ αν δεν σπουδάσουν την ιστορία του. Πώς ο ισλαμικός κόσμος από την εποχή της αυτοκρατορικής δόξας του εξέπεσε σε αυτό το σύνολο κρατών που η πλειονότητα των πολιτών τους ζει σε συνθήκες έσχατης ένδειας». Ο Μουσταφά, υπεύθυνος του Κέντρου Ισλαμικού Διαλόγου της Νέας Υόρκης, είναι κατηγορηματικός. Συζητούμε μέσα σε ένα μικρό βαν που μας μεταφέρει από την Καζαμπλάνκα στη Φεζ, μια από τις ιστορικές πόλεις του Ισλάμ, παλαιότερα πρωτεύουσα του Μαρόκου και σήμερα παραδοσιακό κέντρο θεολογικών και πολιτιστικών
σπουδών, πασίγνωστη για το μεγάλο ετήσιο φεστιβάλ της θρησκευτικής μουσικής. Τον ερωτώ τι πιστεύει ότι μπορεί να πετύχει ο Ομπάμα με την προσπάθειά του να αναπτύξει έναν διάλογο ανάμεσα στον αραβικό κόσμο και στις ΗΠΑ. Είναι επιφυλακτικός αλλά όχι αρνητικός.
«Είναι αυτονόητο ότι δεν μπορεί να συνεχιστεί η καταστρεπτική πολιτική Μπους. Κανείς δεν έχει λόγο να αμφιβάλλει για τις καλές προθέσεις του Ομπάμα. Οπως όμως έχουν τα πράγματα σήμεραδεν πρέπει να περιμένουμε και πολλά. Μπορεί να λύσει το Παλαιστινιακό; Δεν μπορεί. Και δεν ξέρω πώς - και αν- θα βγάλει τις ΗΠΑ από τη φάκα που λέγεται Ιράκ». Και το Μαρόκο;
«Το Μαρόκο τηρεί ίσες αποστάσεις. Ούτε ανακατεύεται ούτε και πρόκειται. Αλλωστε έχει δίπλα του την Αλγερία».
Η εντύπωση που υπάρχει διεθνώς είναι ότι το Μαρόκο διαφέρει πολύ από τις υπόλοιπες μουσουλμανικές χώρες. Δεν έχει καμία σχέση με τη γειτονική Αλγερία όπου οι φονταμενταλιστές ελέγχονται πλέον μόνο με σκληρά κατασταλτικά μέτρα. Η συνταγματική μοναρχία μοιάζει εδώ ισχυρή γιατί είναι εδραιωμένη στην πεποίθηση ανάμεσα στον γενικό πληθυσμό ότι ο βασιλικός οίκος του Μαρόκου έλκει την καταγωγή του ευθέως από την οικογένεια του Προφήτη. Η γνώμη του Μουσταφά ωστόσο είναι ελαφρώς διαφορετική. «Το Μαρόκο μπορεί να μην έχει σοβαρό πρόβλημα με την τρομοκρατία, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα πάντα είναι υπό έλεγχο. Το πρόβλημα του Ισλάμ είναι γενικότερο. Σήμερα οι παρενέργειες εμφανίζονται εδώ, αύριο εκεί. Το πρόβλημα είναι γενικό και αφορά το σύνολο του ισλαμικού όπως βέβαια και του δυτικού κόσμου. Η εικόνα που βλέπεις εδώ είναι πλασματική».
▅ Τρεις προκλήσεις
Πλασματική ή αντιφατική; Η γειτνίαση με την Ισπανία παίζει ασφαλώς σημαντικό ρόλο, και ακόμη σημαντικότερο η επίδραση της Γαλλίας, αφού τα γαλλικά διδάσκονται υποχρεωτικά στα σχολεία και όλοι σχεδόν οι κάτοικοι μιλούν τη γλώσσα του Ρακίνα. Αλλά το Μαρόκο αντιμετωπίζει τρεις προκλήσεις: τη σχέση του με τον δυτικό κόσμο, την ισλαμική παράδοση και τις γεωπολιτικές ιδιαιτερότητές του, τους δεσμούς του δηλαδή με τον αφρικανικό κόσμο, που για πολλούς αναλυτές είναι σχεδόν ανύπαρκτοι, γεγονός ανησυχητικό αν σκεφτεί κανείς ότι άνω του 30% των κατοίκων του είναι Βερβερίνοι που ζουν στις ορεινές και στις αγροτικές περιοχές και το βιοτικό τους επίπεδο είναι αισθητά χαμηλότερο από αυτό των Αράβων.
Οι διαφορές στη συμπεριφορά, στο μορφωτικό επίπεδο και στο εισόδημα παρουσιάζονται μεγάλες από περιοχή σε περιοχή και από πόλη σε πόλη. Ο τουρισμός έχει αλλοιώσει τον χαρακτήρα του Μαρακές. Η Καζαμπλάνκα είναι μια μητρόπολη σε συνεχή κίνηση και υποφέρει από όλα τα προβλήματα των δυτικών μητροπόλεων: κυκλοφοριακό, ρύπανση, άσχημα κτίρια, κακή πολεοδομία. Οι κάτοικοί της είναι πολύ πιο κοντά στη Δύση και η νεολαία ενθουσιάζεται με τη δυτική μουσική (ιδιαίτερα τη ροκ και τη ραπ), με το Διαδίκτυο και τα ταχυφαγεία. Ενας νεαρός μάλιστα στην παραλία της πόλης μού είπε γελώντας μια μέρα: «Ξέρεις πώς τα λέμε εμείς τα ΜcDonald΄s; Μακ Μοχάμεντ». Ακόμη και το μεγαλύτερο τζαμί στον κόσμο που το έκτισε ο προηγούμενος βασιλιάς Χασάν Δ Δ πάνω στην παραλία της πόλης, για την ακρίβεια μέσα στο νερό, από πλευράς αρχιτεκτονικού σχεδιασμού- και αν εξαιρέσει κανείς το γεγονός ότι δεν υπάρχουν εικόνες και αγάλματα- θυμίζει περισσότερο καθεδρικό ναό παρά μουσουλμανικό τέμενος.
▅ Σουφισμός και κινητά
Στη Φεζ, την ιερή πόλη του Μαρόκου, το θρησκευτικό αίσθημα εκφράζεται και με έναν ελαφρό μεν, αλλά ευδιάκριτο πουριτανισμό. Το ιστορικό κέντρο, η Μεδίνα, μοιάζει σαν να ζει στον 18ο αιώνα και στιγμές στιγμές έχεις την εντύπωση πως όχι μόνο οι άνθρωποι αλλά και ό,τι άλλο υπάρχει και κινείται μένει ακίνητο τη στιγμή της προσευχής. Η δαιδαλώδης αγορά αποτελείται από λιλιπούτεια καταστήματα το ένα δίπλα στο άλλο, από μικρές βιοτεχνίες και μικροπωλητές, όπως συμβαίνει στις ημιφεουδαλικές και προφορικές κοινωνίες της Εγγύς Ανατολής. Και όλα τούτα τα σκεπάζει η φωνή του μουεζίνη τα απομεσήμερα, που σταματάει τον χρόνο: «Αλλάχ ακμπάρ» («Ο Θεός είναι μεγάλος»). Η ελίτ της χώρας δυσκολεύεται να σου δώσει απάντηση, αν αυτό είναι ζωντανή παράδοση ή αναχρονισμός. Μπορεί να είναι και τα δύο. Ενα βράδυ, λ.χ., στο λόμπι του ξενοδοχείου στη Φεζ ακούγαμε θρησκευτική μουσική των Σούφι που έχει μεγάληπαράδοση εδώ, από πέντε ψάλτεςόλοι τους νεαροί. Ενώ όμως έψελναν σταυροπόδι μπροστά μας είδα με την άκρη του ματιού μου τον έναν από αυτούς να βγάζει από την κελεμπία το κινητό του και να το κρύβει διακριτικά κάτω από ένα μικρό τραπέζι.
Το Μαρόκο δεν είναι μέρος του προβλήματος της σύγκρουσης Ισλάμ- Δύσης γιατί η βασιλική οικογένεια από το 1956 που το Μαρόκο έπαψε να είναι αποικία των Γάλλων και απέκτησε την ανεξαρτησία του κατάφερε να διατηρήσει τις ισορροπίες ανάμεσα στο Ισλάμ και στη Δύση, μολονότι ως και στο πολύ πρόσφατο παρελθόν πλήθος Μαροκινών αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στην Ευρώπη και στον Νέο Κόσμο. Παραμένει όμως και σήμερα μια κοινωνία με φεουδαλική δομή, αφού τη γη την κατέχουν μερικές οικογένειες.
▅ Η απαξία της ζωής
«Εδώ είναι καλύτερα τα πράγματα από ό,τι στο Πακιστάν, όπου όλη η χώρα βρίσκεται στα χέρια επτά οικογενειών, αλλά επί της ουσίας μεγάλες διαφορές δεν υπάρχουν. Το Μαρόκο είναι μια πλούσια χώρα όπου η μεγάλη πλειονότητα των κατοίκων είναι φτωχή» μου λέει ο άραβας φίλος με τον οποίο συζητώ σε ένα καφενείο της Φεζ. «Λίγο-πολύ τα ίδια γίνονται στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες. Στη Δύση δεν καταλαβαίνουν γιατί τόσοι νεαροί Αραβες ζώνονται με εκρηκτικά και πάνε και ανατινάζονται μέσα στα σουπερμάρκετ και στα λεωφορεία. Πώς μπορεί κανείς να μην εκτιμά την ίδια του τη ζωή; αναρωτιούνται, χωρίς να θέλουν στα αλήθεια να μάθουν. Ποια ζωή; Οταν ένα ζευγάρι δεν έχει ούτε μισό στρέμμα γης δικό του, όταν δεν έχει σπίτι και εργάζεται σε καθεστώς δουλοπαροικίας για τον τσιφλικά, πώς να φροντίσει τα παιδιά του; Δεν έχει τα μέσα να τα θρέψει ή να τα στείλει στο σχολείο. Τα στέλνει λοιπόν στις ιερατικές σχολές όπου εκεί τουλάχιστον ξέρει πως θα έχουν φαγητό και ρούχα και πως τουλάχιστον θα μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν. Οι μουλάδες, οι ιμάμηδες και οι λοιποί έχουν έτοιμο υλικό να κατασκευάσουν μάρτυρες» κατέληξε. Παιδιά προς πώληση
Εξηγώντας τους λόγους που επιβίωσε το Ισλάμ οι υπεύθυνοι άραβες επιστήμονες οι οποίοι μελετούν την ιστορία του υποστηρίζουν ότι η επιβίωσή του οφείλεται περισσότερο στον μυστικιστικό χαρακτήρα του και λιγότερο στον θρησκευτικό χαρακτήρα των κοινωνιών του- αυτό που δεν αντιλαμβάνονται οι οριενταλιστές της Δύσης. Γι΄ αυτό και εκεί όπου το επίπεδο διαβίωσης είναι καλύτερο, όπως στο Μαρόκο, το κοσμικό Ισλάμ κάνει εντονότερη την παρουσία του. Επομένως το ζήτημα για το αν το Κοράνι είναι ή όχι ένα μετριοπαθές βιβλίο παρεμπίπτει. Η ανάδειξη του πολιτιστικού Ισλάμ είναι ο μόνος δρόμος για έναν ειλικρινή και εποικοδομητικό διάλογο με τη Δύση.
Αλλά και εδώ το χάσμα ανάμεσα στους κατοίκους των πόλεων και σε εκείνους των αγροτικών περιοχών είναι τεράστιο. Υπάρχουν πλήθος χωριά, ιδιαίτερα εκεί όπου κατοικούν Βερβερίνοι, στα περισσότερα από τα οποία δεν υπάρχει κεντρική παροχή νερού, αποχέτευση και υδραγωγεία και όπου οι γυναίκες εξακολουθούν να πλένουν τα ρούχα στο ποτάμι. Σε ένα από αυτά που επισκέφθηκα υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι ζούσαν σε σπηλιές «σκαμμένες» στους βράχους. Εκεί πλησίασε τον Μουσταφά μια νεαρή γυναίκα και του ζήτησε να του πουλήσει το παιδί της. «Δεν το έκανε για τα χρήματα» μου είπε αργότερα ο Μουσταφά. «Ηθελε να του προσφέρει την ευκαιρία για μια καλύτερη ζωή. Εδώ δεν θα έχει κανένα μέλλον».
Βήμα:
Posts
